(46-сон) миллий чолFулар тарихини биламизми?

Миллатимиз бой тарих ҳамда беқиёс маданиятга эга. Буни амалий ва бадиий санъат турлари мисолида ҳам яққол кўришимиз мумкин. Айниқса, миллий чолғуларимизнинг ўзига хослиги, жозибасига ҳар қандай кишининг ҳаваси келиши аниқ.  Мен ана шундай миллий чолғу асбобларимиздан бири - чанг созини чаламан. Ҳозирда Андижон санъат коллежида чанг мутахассислиги бўйича таҳсил олмоқдаман.

Болалик чоғларим телевидение ва радио каналларда  янграган мусиқалардаги чангнинг овозидан ҳайратга тушардим. Бу сеҳрли овоз мени      оҳанграбодай ўзига тортарди. Чангда янграган мусиқа шу қадар жарангдор ва ёқимли эдики, мен шу чолғу асбобини бир кўриш, уни чалишни ўрганиш иштиёқида ёна бошладим. Менинг иштиёқим орзуга, ҳаёт йўлимдаги ягона мақсадга айланди. Шу сабабли мусиқа мактабига ушбу чолғу йўналиши бўйича таҳсил олиш учун ўқишга кирдим.

Чанг - менинг назаримда барча чолғуларнинг маликаси. У жарангдорлиги, торларининг кўплиги билан ҳаммада қизиқиш уйғотади. Мусиқа мактабида бу созни чалиш учун ўқувчилар алоҳида синовдан ўтадилар. Энг сабрли, ақлли ва зийрак ўқувчиларгина ушбу чолғу йўналиши бўйича ўқишга кирадилар. Чунки чанг сози 75 тордан иборат, уни ҳар бирини билиб чалиш, қайси тор қандай овоз чиқаришини ёдда сақлаб қолиш осон эмас.                                                                                                                                                                                   

Чанг сози жуда қадимий ва мураккаб чолғудир. Тарихий ва қадимий манбалардан маълум бўладики, чанг сози бир неча минг йиллик тарихга эга. Ёзма манбалар, хусусан, Алишер Навоийнинг буюк "Хамса"асари таркибига кирган "Саббаи Сайёр" достонида чанг чет эл   чолғуси арфа тусида эканлиги, ўша даврда кўпроқ аёллар чалганлиги ҳақида айтиб ўтилади. Дастлабки чанглар ипак торли бўлиб, қўл билан тирнаб чалинган. ХVII асрдан      кейин торларни уриб чалиш учун махсус таёқчалар ўйлаб топилган ҳамда шакли трапеция шаклида ясала бошлаган. Ўша даврда Дарвеш Али Чангий  исмли мусиқашунос олим ҳамда моҳир чангчи яшаб ўтган.

Дарвеш Али Чангий мусиқага оид рисолаларида чанг сози тарихига оид кўплаб маълумотларни келтирган. Жумладан: Чанг қадимий чолғу бўлиб, Месопатамиядан то Хитойгача ишлатилган. Бухорода (ХVII аср) Шайбонийхонлардан бўлган Хўжаи Калон (Буюк Хўжа, Шайх Хўжа Саад) оғир дардга чалинади. Табиби уни даволай олмай, касалликни енгиш учун чанг созида куй тинглашни тавсия этади. Дарвеш Али Чангий уч ой давомида Хўжа Саад қошида чанг чалади ва у тузалиб кетади.

ХХ аср бошларида А. Петросян ўзбек халқ чолғуларини такомиллаштириш жараёнида чанг созини ноталаштиради ва оилаларини яратади. Чанг оиласи 5 турдан иборат.Улар "чанг писсоло", "чанг прима", "чанг тенор"нинг икки хил тури ва "чанг бас" турларидир.

Ўтган давр мобайнида кўплаб чанг сози усталари етишиб чиқди. Фозилжон Харратов, Рустам Неъматов, Фахриддин Содиқов, Фазилат Шукурова, Аҳмад Одилов, Анвар Лутфуллаев шулар жумласидандир. Мен эса уларнинг изидан бориб, улардек етук санъаткор бўлмоқчиман ва созимнинг овозини бутун дунёга танитишни истайман.

Моҳичеҳра АШУРОВА,

Андижон санъат коллежи ўқувчиси.