Талаба тадҚиҚоти
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида"ги Фармони асосида ишлаб чиқилган "2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси" келгуси беш йилликда мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий, ҳуқуқий-сиёсий тараққиётининг асосий йўналишларини белгилаб берган ҳужжат эканлиги билан аҳамиятлидир.
Стратегияда белгиланган вазифаларни бажариш йўлидаги модернизациялаш жараёнлари таълим тизимига ўзининг ижобий таъсирини ўтказмоқда.
Ҳозирда таълим тизимини такомиллаштириш соҳасидаги асосий йўналишлардан бири интерфаол таълим ва тарбия усулларини жорий этишдан иборат. Барча фан ўқитувчилари дарс машғулотлари жараёнида интерфаол усуллардан кенг фойдаланишмоқда. Ушбу усулларни қўллаш натижасида муайян самараларга эришиш мумкин. Жумладан, ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш, таҳлил қилиш, хулосалар чиқариш, ўз фикрини эркин баён қилиш, уни асослаган ҳолда ҳимоя қила билиш, соғлом мулоқот, мунозара, баҳс олиб бориш кўникмалари ривожланади.
Бу борада америкалик психолог ва педагог Б. Блум билиш ва эмоционал соҳалардаги мақсадларнинг таксономияси (Борлиқнинг мураккаб тузилган соҳаларини таснифлаш ва тизимлаш назарияси)ни жорий этган.
Блум таксономиясида тафаккурни билиш қобилиятлари ривожланишига мувофиқ олтита даражага ажратилади. Яъни, билиш - ўқувчи атамаларни айта олади, аниқ қоидалар, тушунчалар, фактлар ва шу кабиларни билади. Тушуниш - ўқувчи фактлар, қоидалар, схема ва жадвалларни тушунади. Мавжуд маълумотлар асосида келгуси натижаларни таҳминий тавсифлай олади. Қўллаш - ўқувчи олган билимларидан фақат анъанавий эмас, ноанъанавий ҳолатларда ҳам фойдалана олади ва уларни тўғри қўллайди. Таҳлил - ўқувчи яхлитнинг қисмларини ва улар ўртасидаги ўзаро боғлиқликларни ажрата олади, мантиқан фикрлашдаги хатоларни кўради, фактлар ва натижалар орасидаги фарқларни ажратади, маълумотларнинг аҳамиятини баҳолай олади. Умумлаштириш - ўқувчи ижодий иш бажаради, бирор тажриба ўтказиш режасини тузади, бир неча соҳалардаги билимлардан фойдаланади. Маълумотни янгилик яратиш учун ижодий қайта ишлайди. Баҳолаш - ўқувчи мезонларни ажрата олади, уларга риоя қилади, мезонларнинг хилма-хиллигини кўради, хулосаларнинг мавжуд маълумотларга мослигини баҳолайди, фактлар ва баҳоловчи фикрлар орасидаги фарқларни ажратади.
Интерфаол усуллар амалиётга турли кўриниш, усул ва йўналишлар ёрдамида татбиқ этилиши мумкин. Лекин уларнинг ҳаммаси ҳам ўқитувчидан машғулот олдидан катта тайёргарлик кўришни талаб қилади. Интерфаол усулларнинг самарадорлигини оширишда айрим омилларнинг аҳамияти муҳим. Булар ташкилий-педагогик, илмий методик, ўқитувчига ва ўқувчига, шунингдек, машғулотда фойдаланиладиган воситаларга тегишли омиллардир.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, интерфаол таълим усуллари мамлакатимизда кўп йиллардан буён таълим-тарбия жараёнида муаллим билан талабалар ҳамда талабалар билан талабалар ўртасидаги мулоқотларда муҳокама, мунозара, мутолаа каби шаклларда қўлланилиб келинган.
Бугунги кунга келиб, таълим-тарбия сифати ва мазкур йўналишдаги натижалар самарадорлигини оширишда ана шу шаклларни янада бойитиш, илғор ва халқаро тажрибалар асосида ривожлантиришни тақозо этмоқда. Бу усуллар талабаларнинг нутқ, тафаккур, мулоҳаза ва зеҳн, истеъдод, заковатларини ўстиришда муҳим азамият касб этади.
Илғор интерфаол усулларни таълим-тарбия жараёнига татбиқ этиш, шубҳасиз, ўқувчи ва талабаларни мустақил фикрлайдиган, билимли, юксак маънавиятли, одоб-ахлоқли бўлиб камол топишларига яқиндан ёрдам беради.
Бегойим АЛИЕВА,
Андижон давлат чет тиллар институти талабаси.
